Konspekt
Konspekt zajęć z historii filozofii średniowiecznej dla studiujących filozofię w trybie dziennym (przykład):
A). Zestaw tematów poruszanych w trakcie wykładów:
1. Geneza i swoistość pojęciowa filozofii średniowiecznej:
b). Filozofia średniowieczna jako przejęcie i reinterpretacja podstawowych kategorii pojęciowych filozofii antycznej (grecko-rzymskiej).
c). Podobieństwa i różnice pomiędzy filozoficzną myślą chrześcijańskiego Wschodu a Zachodu.
2. Spór o miejsce i status filozofii antycznej (grecko-rzymskiej) w konstytuującej się myśli chrześcijańskiej:
b). negatywny stosunek do filozofii antycznej w „Preskrypcji przeciw heretykom” Tertuliana (ok. 150 – ok. 200): - zarzuty Tertuliana formułowane wobec greckiej filozofii (filozofia przyczyniła się do powstania gnostycyzmu ),
- rekonstrukcja tzw. „argumentu z tradycji” i jego rola w myśli chrześcijańskiej.
3-4. Istota i cechy charakterystyczne gnostycyzmu oraz spory z chrześcijaństwem.
a). Geneza i granice chronologiczne gnostycyzmu.
b). Swoistość gnostyckiego nauczania.
c). Poczet wielkich gnostyków (Szymon Mag, Bazylides, Marcjon, Walentyn, Manes).
d). Krytyka gnostycyzmu w nauczaniu Klemensa Aleksandryjskiego, Orygenesa, Tertuliana, Ireneusza z Lyonu (ok. 130/140 – ok. 200).
5. Orygenes, czyli pomiędzy filozofią a gnozą.
6 – 7. Św. Augustyn (354 – 430), czyli chrześcijańska interpretacja filozofii Platona i jej wpływ na kształt myśli średniowiecznej.
8 – 9. Mistyka chrześcijańska i jej relacje z filozofią średniowieczną.
10. Piotr Abelard (1079 – 1142) i historia sporu o uniwersalia.
11. Filozofia arabska i jej wpływ na kształt europejskiego średniowiecza.
a). Awicenna – Ibn Sina (980 – 1037 ) i jego interpretacja filozofii Arystotelesa.
b). Awerroes – Ibn Ruszd (1126 – 1198) i jego interpretacja filozofii Arystotelesa.
12-13. Powstanie i ewolucja filozofii scholastycznej (logika, metafizyka, filozofia przyrody)
14 – 15. Św. Tomasz z Akwinu (1225 – 1274) i jego miejsce w filozofii scholastycznej ( tomistyczna interpretacja filozofii Arystotelesa).
B). Zestaw tematów do omówienia w trakcie ćwiczeń:
1. Zagadnienie niezmienności Boga w nauczaniu Filona Aleksandryjskiego (ok. 25 r. p.n.e. – ok. 50 r. n.e.) – analiza tekstu „O niezmienności Boga”:
b). alegoryczne i dosłowne interpretowanie „Septuaginty”.
2-3. Analiza fragmentów tekstu Orygenesa „Duch i ogień”:
a). Rekonstrukcja podstaw kosmologii Orygenesa.
b). Wyjaśnienie istoty kategorii „człowiek wewnętrzny” i „człowiek zewnętrzny”.
c). Relacja pomiędzy wolną wolą a łaską w nauczaniu Orygenesa (wyjaśnienie sensu apokatastazy).
4. Analiza „Wyznań” św. Augustyna:
b). wyjaśnienie istoty „creatio ex nihilo”,
c). próba filozoficznego wyjaśnienia natury czasu,
d). Boża przedwiedza a problem wolności woli człowieka.
5– 7. Analiza następujących „Dialogów filozoficznych” św. Augustyna: „O porządku”, „Solilokwia”, „O nieśmiertelności duszy”,
b). Skąd zło i jakie jest jego miejsce w porządku świata.
c). Pewność indywidualnego istnienia człowieka, czyli o polemice ze sceptykami.
d). Platońskie wpływy na kształt dowodu nieśmiertelności duszy.
e). Różne stopnie doskonałości bytów, czyli o dowodzie na istnienie Boga.
8. Analiza tekstów Pseudo-Dionizego Areopagity: „O imionach Bożych” i „O teologii mistycznej”:
b). symbolika światła w nauczaniu Pseudo-Dionizego,
c). „negatywna” droga poznania Absolutu.
9. Analiza tekstu „Nisza świateł” Al. – Gazalego (1058 – 1111):
b). symbolika światła w nauczaniu Al. – Gazalego.
10-11. Analiza „Traktatów” Mistrza Eckharta (1260 – 1328):
b). Kategoria „odosobnienia” w nauczaniu Mistrza Eckharta.
12 – 14. Analiza fragmentów „Traktatu o Bogu” (Summa teologii, kwestie 1 – 26) św. Tomasza z Akwinu (omawiane są następujące kwestie: 2: O Bogu, czy Bóg jest; 3: O prostocie Boga; 4: O doskonałości Boga; 6: O dobroci Boga; 7: O nieskończoności Boga; 8: O byciu Boga w rzeczach; 9: O niezmienności Boga; 13: O imionach Bożych; 23: O predestynacji.):
b). Pięć dróg wiodących do uzasadnienia, że Bóg jest.
c). Istota absolutnej prostoty Bytu Doskonałego.
d). Bóg jako zasada wszystkich bytów stworzonych.
e). Podobieństwa i różnice pomiędzy Pseudo-Dionizym i św. Tomaszem z Akwinu w kwestii „imion Bożych”.
f). Problem predestynacji w ujęciu św. Augustyna i św. Tomasza.
15. Test zaliczeniowy.
Bibliografia:
I. Literatura źródłowa:
1. Al.-Gazali, Nisza świateł, przekł. J. Wronecka, Warszawa 1990(BKF).
2. Św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, przekł. różni tłumacze, Kraków 1999.
(obowiązują: O życiu szczęśliwym, przekł. A. Świderkówna; O porządku, przekł. J.Modrzejewski; Solilokwia, przekł. A. Świderkówna; O nieśmiertelności duszy, przekł. L. Kuc; O wolnej woli, przekł. A. Trombala; O naturze dobra M. Maykowska).
3. Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, przekł. J. Sulowski, Warszawa 1989 (obowiązują: Ks. I i II).
4. Św. Augustyn, Wyznania, przekł. Z. Kubiak, Kraków 1994.
5. Boecjusz, Traktaty teologiczne, przekł. T. Jachimowski, Warszawa 2003.
6. Filon Aleksandryjski, Pisma, t.2, przekł. S. Kalinkowski, Kraków 1994 (obowiązuje: O niezmienności Boga).
7. Klemens Aleksandryjski, Kobierce, przekł. J. Niemirska – Pliszczyńska, Warszawa 1994 (obowiązuje: t.1, s. 1 – 200).
8. Kwintus Septimiusz Florens Tertulian, Wybór pism, przekł. różni tłumacze, Warszawa 1970 (obowiązuje Preskrypcja przeciw heretykom, przekł. E. Stanula).
9. Mistrz Eckhart, Traktaty, przekł. W. Szymona, Poznań 1987.
10. Orygenes, Duch i Ogień, przekł. S. Kalinkowski, Kraków – Warszawa 1995 (obowiązuje: s. 41 – 111, s. 183 – 213, s. 317 – 348.).
11. Pseudo – Dionizy Areopagita, O imionach Bożych, O teologii mistycznej, przekł. E. Bułhak, Kraków 1932.
12. Św. Tomasz z Akwinu, Traktat o Bogu ( Summa teologii, kwestie 1 – 26), przekł. G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski, , Kraków 1999 (obowiązują: kwestia 2: O Bogu, czy Bóg jest; kwestia 3: O prostocie Boga; kwestia 4: O doskonałości Boga; kwestia 6: O dobroci Boga; kwestia 7: O nieskończoności Boga; kwestia 8: O byciu Boga w rzeczach; kwestia 9: O niezmienności Boga; kwestia 13: O imionach Bożych; kwestia 23: O predestynacji.).
II. Literatura monograficzna:
1. Altaner B., Stuiber A., Patrologia, przekł. P. Pachciarek, Warszawa 1990.
2. Armstrong A. H., Markus R.A., Wiara chrześcijańska a filozofia grecka, przekł. H. Bednarek, Warszawa 1964.
3. Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, przekł. S. Zalewski, Warszawa 1987.
4. Gilson E., Wprowadzenie do nauki świętego Augustyna, przekł. Z. Jakimiak, Warszawa 1953.
5. Gilson E., Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, przekł. J. Rybałt, Warszawa 1960.
6. Graef H., Siedmiobarwna tęcza, przekł. S. Wilkowski, Warszawa 1966.
7. Jonas H., Religia gnozy, przekł. M. Klimowicz, Kraków 1994.
8. Jocz A., Mistyka a gnoza w myśli chrześcijańskiej (od I do XVII w.). Rozważania wokół kategorii Boga, świata i człowieka, Poznań 1995.
9. Jocz A., Pomiędzy wiarą a gnozą – próba wprowadzenia do teologii Orygenesa (od ok. 185 do ok. 254), „Zeszyty Filozoficzne” Poznań 1998, nr 6, s. 15-25.
10. Jocz A., Pomiędzy filozofią a gnostycyzmem. Orygenesa poszukiwanie drogi do poznania rzeczywistości metafizycznej, „Przegląd Religioznawczy” 2000, nr 2 (196), s. 3-12.
11. Jocz A., Rozum Arystotelesa a gnostyczne po-„wołanie”. Dwa różne początki poznawania istoty Absolutu, „Poznańskie Studia Polonistyczne”(Seria Literacka) 2001, nr VIII (XXVIII), s. 71-86.
12. Jocz A., Pomiędzy bytem a niebytem, czyli o istocie zła i jego wzajemnych relacjach z dobrem w nauczaniu Orygenesa, „Zeszyty Filozoficzne” Poznań 2001, nr 9, s. 77-94.
13. Quispel G., Gnoza, przekł. B. Kita, Warszawa 1988.